Wie over de brug bij Zaltbommel rijdt, heeft er nauwelijks weet van, dat hij een uniek natuurgebied passeert. De Hurwenensche Waard vormt samen met de waterplas Kil van Hurwenen een pareltje langs de Waal. Het Fonds West Gelderland van SBNL Natuurfonds zorgde voor herstel van oude meidoornhagen in de uiterwaard.

Bijna 400 jaar geleden is dit bijzondere gebied van zo’n 150 hectare ontstaan, doordat de toenmalige rivierbeheerder een kronkel in Waal afsneed. Door de jaren heen was het afwisselend droog en bij hoog water nat. Boeren weidden er hun vee, voornamelijk jongvee, en hooiden het gras. Als het tenminste droog genoeg was. Ook nu nog speelt water een hoofdrol. Nog steeds loopt er vee in het gebied en zijn er boeren actief, maar dan als natuurbeheerders.

Gebied nieuw ingericht

Mede door de bijna-overstromingen in de jaren ’90 is begin van deze eeuw een plan uitgevoerd om het Natura 2000-gebied De Kil van Hurwenen nieuw in te richten. Het staat nu te boek als een van de mooiste waternatuurgebieden van Nederland. Het plan was vooral gericht op versterking van de natuur, het landschap en op verbetering van de waterkwaliteit. Ook dient de uiterwaard als overloopgebied bij hoog water. Bijzonder element was het graven van een nevengeul, waar vissen als elft en barbeel zich thuis voelen. Het moerasgedeelte is groter gemaakt en verbeterd. Er is een ooibos gekomen. Het grindgat is ondieper gemaakt.

Bloemenzee van gras en kruiden

Ingeklemd tussen de Waal en de nevengeul ligt nu een langgerekt schiereiland op een stroomrug. Op de hogere plekken bevinden zich waardevolle graslanden die deels worden gehooid en deels beweid. Het grootste deel bestaat uit glanshaverhooiland, een relatief zeldzaam graslandtype. Daarin wemelt het van bloeiende grassen en kruiden. Op de allerhoogste delen die altijd droog staan, komen zeer zeldzame stroomdalplanten voor. Een natuurinventarisatie liet zien dat in de graslanden 187 verschillende plantensoorten te vinden zijn. In de zomer is het een kleurrijke bloemenzee. Onder meer geelgors, putter, grauwe gors, kneu, paapje en patrijs broeden er.

Waardman in ere hersteld

Het beheer bestaat uit maaien en afvoeren van het hooi. Soms volgt in het najaar een tweede maaibeurt met nabeweiding. Dit beheer gebeurt door lokale boeren van de agrarische natuurvereniging ‘De Capreton’ (meer ook op pagina 18-19). Die naam staat voor smalle kades of dijkjes langs een wetering. De Capreton en Stichting Dorp en Landschap Bommelerwaard houden toezicht op beheer en ontwikkeling, en noemen zich samen met hun ecologische adviseur Cyril Liebrand de ‘waardman’ van het gebied. Dit grijpt terug op een term uit het verleden, die zij hiermee in ere herstellen. Van oudsher is een waardman degene die namens de grootgrondbezitter een oogje in het zeil houdt en zorgt voor het beheer.

Herstel van de meidoornhagen

Onderdeel van het versterken van de natuur, het landschap en de cultuurhistorische waarden is het herstel van de meidoornhagen. Met name door het uitgraven van de nevengeul is een behoorlijk deel verloren gegaan. Op andere plekken waren de hagen verrommeld of deels verdwenen. Voor het herstel klopte de Stichting Dorp en Landschap aan bij SBNL Natuurfonds. Met het geld vanuit het Fonds West Gelderland konden enkele honderden meters hersteld worden door de aanplant van nieuwe, nog kleine exemplaren. Dankzij dit hagenproject behoudt de Hurwenensche Waard zijn prachtige percelenstructuur. Het is de opmaat om nog meer landschapselementen in het gebied aan te pakken.

De wens van de bewoners

Van meet af aan heeft de stichting zich ingespannen om de natuur en het landschap in de uiterwaard zo te behouden als de inwoners van Hurwenen het wilden. En niet zoals Rijkswaterstaat of Staatsbosbeheer het voor ogen stond. Drijvende kracht achter deze aanpak was Gijsbert Smit, kunstenaar, oud-wethouder en natuur- en landschapsliefhebber, die op 25 juli overleed. Als secretaris van de Stichting Dorp en Landschap Bommelerwaard beet hij zich vast in een zorgvuldige inrichting van de Hurwenensche Waard. We laten het niet gebeuren dat de ‘ongerepte ecotoop’ wordt aangetast, zo klonk het strijdvaardig. Die aanpak heeft gewerkt. De natuurrijkdom van weleer is hersteld.

 Blommenwaard van SBNL

De Hurwenensche Waard grenst aan het kleinere natuurgebied de Blommenwaard. Dat gebiedje is eigendom van SBNL Natuurfonds. Het is een voormalige kleiput van 3,37 ha, waaruit klei werd gewonnen voor de steenfabriek. De waterpartij is omgezet in natuurgebied met moeras, vochtig hakhout en middenbos, kruiden en faunarijk grasland. In 1989 kreeg SBNL Natuurfonds het gebied in handen dankzij een schenking van de voormalige BV Koninklijke Steenfabrieken Van Lookeren Campagne BV. Dat bedrijf schonk ook de Breemwaard en de Crobsche Waard, inmiddels beide fraaie natuurgebieden.

Tekst: Hans Siemes | Foto’s: Eureco Advies